De kwestie Rotterdam-The Hague Airport
Rotterdam-The Hague Airport (RTHA), oorspronkelijk bedoeld als een kleine zakenluchthaven voor de bedrijvigheid in de Rotterdamse haven, is de afgelopen jaren geëvolueerd tot een drukbezochte locatie voor budget-vakantievluchten. Met de voltooiing van de A16 Noord volgend jaar zal het vliegveld binnen de ring van Rotterdam komen te liggen. Volgens onderzoek van de Milieudienst Rijnmond (DCMR) heeft RTHA invloed op de omliggende woonwijken tot ver buiten de directe omgeving. De luchthaven veroorzaakt aanzienlijke geluidsoverlast, parkeerproblemen en andere milieukwesties, die met name sinds de transformatie van zakenvliegveld naar vakantieluchthaven zijn toegenomen.
Hoewel RTHA nog steeds als een belangrijke nationale luchthaven wordt beschouwd, zijn de economische baten discutabel. De winstmarges zijn laag, en verdere groei is niet mogelijk. Bovendien biedt de luchthaven vooral voordeel aan de luchtvaartmaatschappijen die budgetvluchten uitvoeren, terwijl de overlast en milieubelasting ten koste gaan van de omwonenden en de lokale leefomgeving. Met de nabijheid van Schiphol via de hogesnelheidslijn vanuit Rotterdam wordt de relevantie van RTHA verder in twijfel getrokken.
Recent hebben twee onafhankelijke onderzoekers, gesteund door de stichting Urgenda en de bewonersgroep Tegen Vliegtuigoverlast, een plan voorgesteld om het luchthaventerrein om te vormen tot een nieuwe stadswijk voor 25.000 inwoners. Deze herontwikkeling zou, volgens een maatschappelijke kosten- en batenanalyse, financieel en maatschappelijk miljarden euro’s meer opleveren dan het voortzetten van de luchthaven. De provincie Zuid-Holland wil ook al zo’n onderzoek doen naar deze optie, te midden van een bredere discussie over de toekomst van de luchtvaart en de leefbaarheid in de Randstad.
Interlocutor: Adam Smith
Adam Smith (1723–1790) was een Schotse filosoof en econoom die vaak wordt gezien als de grondlegger van de moderne economische theorie. Zijn beroemdste werk, “The Wealth of Nations”, introduceerde fundamentele concepten zoals de onzichtbare hand van de markt, arbeidsverdeling, en vrije handel. Smith geloofde dat door individuen de vrijheid te geven om hun eigen economische belangen na te streven, ze onbedoeld bijdroegen aan het welzijn van de samenleving als geheel.
Het voorleggen van de kwestie rond Rotterdam-The Hague Airport aan Adam Smith is bijzonder interessant omdat het raakt aan enkele kernvragen van zijn economische theorieën. De discussie gaat over het efficiënt gebruik van middelen — moet het land waarop de luchthaven staat blijven dienen als vliegveld met beperkte economische winst, of zou het beter benut kunnen worden door herontwikkeling in een stadswijk?
Stel dat we de mogelijkheid hadden om Adam Smith deze kwestie voor te leggen. Welke inzichten zouden we krijgen, gebaseerd op de “The Wealth of Nations”, als hij als stem uit het verleden het woord zou krijgen en we een tijdloze dialoog konden voeren?
Adam Smith: Initiële reflectie
Het vraagstuk dat u voorlegt, raakt aan de kern van wat ik in mijn werken heb beschreven als de optimale allocatie van middelen en het evenwicht tussen particulier belang en publiek welzijn. In “An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations” heb ik betoogd dat de welvaart van een land niet alleen afhangt van de rijkdom die het kan vergaren, maar ook van de wijze waarop die rijkdom wordt verdeeld en aangewend ten behoeve van het algemeen welzijn.
Een luchthaven zoals Rotterdam-The Hague Airport, oorspronkelijk bedoeld voor zakenverkeer, heeft zich ontwikkeld tot een drukke vakantieluchthaven. Hieruit volgt een belangrijke vraag: Draagt deze transformatie bij aan de algehele economische en maatschappelijke welvaart, of belemmert het juist de vooruitgang en het welzijn van de omwonenden?
Uit uw beschrijving blijkt dat de economische baten van de luchthaven discutabel zijn, met lage winstmarges en beperkte ruimte voor verdere groei. Tegelijkertijd veroorzaakt de luchthaven aanzienlijke geluidsoverlast en andere milieukwesties die de levenskwaliteit van de omliggende gemeenschappen aantasten. Dit brengt ons bij het concept van negatieve externe effecten, waarbij de kosten niet volledig worden gedragen door degenen die de voordelen genieten — in dit geval de luchtvaartmaatschappijen en reizigers — maar worden afgewenteld op de omwonenden en de leefomgeving.
Wanneer men de herontwikkeling van het luchthaventerrein in overweging neemt, waarbij een nieuwe stadswijk voor 25.000 inwoners zou kunnen ontstaan, komt een ander belangrijk principe naar voren: de mogelijkheid tot meer efficiënte en rechtvaardige allocatie van schaarse middelen. De maatschappelijke kosten- en batenanalyse die u noemt, suggereert dat een dergelijke herontwikkeling financieel en maatschappelijk voordeliger kan zijn dan het voortzetten van de luchthaven.
Vanuit het perspectief van economische waardecreatie en het nut voor de samenleving zou men kunnen betogen dat het herontwikkelen van het luchthaventerrein tot een stadswijk een betere benutting van de schaarse middelen kan zijn. Dit zou niet alleen kunnen leiden tot een verbeterde leefomgeving voor de huidige bewoners, maar ook tot het creëren van nieuwe woon- en werkgelegenheid, wat op lange termijn de welvaart en het welzijn van de samenleving als geheel ten goede komt.
Daarom zou mijn conclusie zijn dat, indien de maatschappelijke kosten- en batenanalyse aantoont dat de herontwikkeling van het terrein substantieel meer oplevert in termen van zowel economische als maatschappelijke waarde, het wijs zou zijn om deze optie serieus te overwegen. Bij het nemen van een dergelijk besluit moet men echter zorgvuldig afwegen hoe de belangen van verschillende belanghebbenden worden gebalanceerd en hoe de transitie op een rechtvaardige en duurzame manier kan worden uitgevoerd.
Mijn verzoek om verheldering
Er moet denk ik ook oog zijn voor de grote groep mensen die de luchthaven waardeert voor de kleinschaligheid, en het mogelijk maakt om goedkoop op vakantie te gaan. Zodat vakantie niet alleen voor de rijken is. Wat vindt u daarvan?
Tweede reflectie
Uw punt over de toegankelijkheid van vakanties voor een bredere groep mensen is zeker relevant en verdient overweging. Het is een voorbeeld van een situatie waarin het particuliere belang van veel individuen, namelijk de mogelijkheid om betaalbaar te kunnen reizen, in conflict kan komen met bredere maatschappelijke belangen zoals milieu en leefbaarheid.
In “The Wealth of Nations” bespreek ik hoe vrije markten en concurrentie kunnen leiden tot voordelen voor consumenten, waaronder lagere prijzen en een grotere beschikbaarheid van goederen en diensten. Dit principe kan zeker worden toegepast op de luchtvaartindustrie, waar budgetmaatschappijen een bredere toegang tot reizen mogelijk maken.
Echter, een cruciaal aspect van mijn filosofie is ook de noodzaak van een balans tussen individuele vrijheid en het algemeen belang. Wanneer de activiteiten van een bepaalde sector, zoals een luchthaven, significante negatieve externe effecten veroorzaken die de kwaliteit van leven van de omgeving verminderen, is het de taak van de samenleving en haar instellingen om deze effecten te verkleinen en een evenwichtige oplossing te zoeken.
Een mogelijke benadering zou kunnen zijn om te onderzoeken of er manieren zijn om de negatieve externe effecten van de luchthaven te verminderen, terwijl de voordelen van betaalbare vluchten behouden blijven. Dit kan bijvoorbeeld door technologische innovaties om geluidsoverlast en milieuvervuiling te verminderen, of door verbeterde infrastructuur en planning om parkeerproblemen aan te pakken.
Daarnaast zou men kunnen overwegen om alternatieve vormen van betaalbaar reizen te stimuleren, zoals hogesnelheidstreinen, die minder belastend zijn voor het milieu en de leefomgeving. Dit zou kunnen bijdragen aan een bredere toegankelijkheid van reizen zonder de nadelige effecten van een luchthaven in dichtbevolkte stedelijke gebieden.
Kortom, het is essentieel om zowel de voordelen voor individuen als de bredere maatschappelijke en milieueffecten in overweging te nemen. Een holistische benadering die streeft naar het minimaliseren van negatieve externe effecten en het maximaliseren van het algemene welzijn, zou het meest in lijn zijn met de principes die ik heb uiteengezet in mijn werken.
Klik hier voor meer uitleg over de totstandkoming van dit artikel.
