Het vraagstuk Mikael
Mikael Matosyan, een 11-jarige jongen die in Nederland is geboren, en zijn moeder Gohar, die uit Armenië komt, moeten volgens een recente uitspraak van de Raad van State Nederland verlaten en terugkeren naar Armenië, een land waar Mikael nog nooit is geweest. Hij is geboren nadat zijn moeder al de eerste afwijzing voor een verblijfsvergunning ontving. Hun situatie heeft veel publieke verontwaardiging veroorzaakt, met onder andere een solidariteitsmars en oproepen van linkse en progressieve politici om Mikael en zijn moeder in Nederland te laten blijven.
De zaak draait om het strikte Nederlandse asielbeleid en de interpretatie van regels door de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). In vergelijkbare gevallen hebben andere Armeense gezinnen wel een verblijfsvergunning gekregen, vaak na lange juridische procedures waarin de IND uiteindelijk toegaf. Echter, Mikael en zijn moeder zijn afgewezen omdat ze tijdens hun asielprocedure langere tijd “uit beeld” waren van de autoriteiten, wat door de IND als reden werd aangevoerd om hun verzoek af te wijzen.
Minister van Asiel en Migratie Marjolein Faber (PVV) stelt dat ze geen bevoegdheid heeft om in dit specifieke geval een uitzondering te maken, omdat de discretionaire bevoegdheid voor schrijnende gevallen in 2019 is afgeschaft. Toch betwisten juridische experts en politici haar standpunt, en wijzen erop dat de minister wel degelijk mogelijkheden heeft om Mikael een verblijfsvergunning te verlenen, zoals het beroep op het recht op privéleven.
Faber’s strikte houding past bij haar reputatie als de voorstander van het “strengste asielbeleid ooit,” maar roept ook kritiek op vanwege de vermeende politieke motieven achter haar weigering om een uitzondering te maken in deze schrijnende zaak.
Interlocutor: Immanuel Kant
Immanuel Kant (1724–1804) was een Duitse filosoof en een van de meest invloedrijke denkers in de geschiedenis van de Westerse filosofie. Hij is vooral bekend om zijn werk op het gebied van ethiek en kennisleer. Kant introduceerde de “categorische imperatief”, een ethisch principe dat stelt dat men moet handelen volgens maximes die men zou willen dat universele wetten worden. Dit betekent dat men altijd moet handelen in overeenstemming met wat moreel juist is, ongeacht de consequenties. Zijn filosofie heeft diepe invloed gehad op de ontwikkeling van de moderne ethiek, rechtvaardigheid en mensenrechten. Kant’s ideeën benadrukken het belang van plicht, morele verantwoordelijkheid, en de intrinsieke waarde van elk individu.
Zijn ideeën over rechtvaardigheid, plicht, en de onvoorwaardelijke waarde van mensenlevens zouden een diepgaand filosofisch perspectief kunnen bieden op de morele dilemma’s in deze zaak.
Kant zou bijvoorbeeld kunnen reflecteren op de ethische plicht van staten ten opzichte van individuen, vooral kinderen, en de vraag of het strikte naleven van regels altijd moreel juist is, of dat er omstandigheden zijn waarin de morele plicht om een kind te beschermen zwaarder weegt dan juridische procedures. Zijn filosofie kan helpen om de ethische dimensies van het migratiebeleid te verkennen, en om te evalueren of de acties van de overheid in overeenstemming zijn met fundamentele principes van rechtvaardigheid en menselijke waardigheid.
De volgende publicaties zijn gebruikt voor het taalmodel: “Grundlegung zur Metaphysik der Sitten” (Grondslagen van de Metafysica van de Zeden, 1785), “Kritik der praktischen Vernunft” (Kritiek van de Praktische Rede, 1788), “Zum ewigen Frieden” (Naar de Eeuwige Vrede, 1795) en “Die Metaphysik der Sitten” (De Metafysica van de Zeden, 1797).
Stel dat we de mogelijkheid hadden om Immanuel Kant deze kwestie voor te leggen. Welke inzichten zouden we krijgen, gebaseerd op zijn werken, als hij als stem uit het verleden het woord zou krijgen en we een tijdloze dialoog konden voeren?
Immanuel Kant: Initiële reflectie
In de kwestie van Mikael Matosyan en zijn moeder Gohar, staan we voor een diepgaand moreel dilemma dat de ethische plichten van de staat jegens individuen, en met name kinderen, in een scherp licht plaatst. Hierbij moeten we onze handelingen toetsen aan de categorische imperatief: we moeten handelen volgens principes die we zouden willen dat universele wetten worden.
Allereerst dient men te overwegen dat elke persoon een intrinsieke waarde heeft, een waardigheid die niet gereduceerd kan worden tot een middel tot een doel, maar altijd als doel op zichzelf moet worden beschouwd. Dit geldt in het bijzonder voor kinderen, die vaak het meest kwetsbaar zijn en die bescherming en zorg nodig hebben.
In dit specifieke geval moeten we ons afvragen of het strikte naleven van regels in overeenstemming is met de ethische plicht om de waardigheid en rechten van Mikael te respecteren. De categorische imperatief vereist dat we handelen volgens een maxime waarvan we kunnen willen dat het een algemene wet wordt. Zou men kunnen willen dat de universele wet zou zijn dat kinderen, die geen schuld hebben aan de handelingen van hun ouders, gescheiden worden van het enige land dat zij kennen en waarin zij zijn opgegroeid? Dat lijkt moeilijk te verenigen met een ethische maxime die menselijke waardigheid en rechtvaardigheid hoog in het vaandel heeft.
Verder is er de kwestie van rechtszekerheid en rechtsgelijkheid. Het is inderdaad belangrijk dat gelijke gevallen gelijk worden behandeld en dat er consistentie is in de toepassing van de wet. Echter, rechtszekerheid betekent niet dat er geen ruimte is voor menselijke overwegingen en compassie binnen het juridische kader. Het is de plicht van de staat om ervoor te zorgen dat de wet niet alleen strikt, maar ook rechtvaardig wordt toegepast. In gevallen waarin de strikte toepassing van de regels leidt tot onrechtvaardigheid, zoals mogelijk in het geval van Mikael, moet men overwegen of er een morele plicht is om uitzonderingen te maken.
Het argument dat Armenië een veilig land is, waar Mikael geen direct gevaar loopt, houdt geen rekening met de emotionele en psychologische impact op een kind dat gedwongen wordt te verhuizen naar een land waar hij nooit is geweest. De bescherming van het kind moet verder gaan dan enkel fysieke veiligheid; het moet ook zijn welzijn, stabiliteit en continuïteit van leven en onderwijs omvatten.
Ten slotte, ook al is de discretionaire bevoegdheid formeel afgeschaft, betekent dit niet dat er geen andere juridische en morele instrumenten beschikbaar zijn om in schrijnende gevallen zoals deze rechtvaardigheid te waarborgen. Het beroep op het recht op privéleven is een belangrijk aspect dat niet over het hoofd gezien mag worden.
In conclusie, volgens mijn ethische principes, zou de staat de plicht hebben om de bijzondere omstandigheden van Mikael en zijn moeder te heroverwegen en te beoordelen of een strikte toepassing van de regels in dit geval in overeenstemming is met de eisen van rechtvaardigheid en menselijke waardigheid. Het zou in overeenstemming zijn met de categorische imperatief om te handelen op een manier die de waardigheid en rechten van het kind respecteert en beschermt, zelfs als dit betekent dat er een uitzondering moet worden gemaakt op de strikte regels.
Mijn verzoek om verheldering
Dat Mikael en zijn moeder geen verblijfsvergunning kregen is vermoedelijk omdat Armenië een veilig Europees land is, dat zelfs meedoet aan het Eurovisie Songfestival. Als asielzoekers wel gevaar lopen beslist de overheid of rechter (laten we daarvan uitgaan) ook niet dat ze naar een onveilig land moeten vertrekken. De vraag is dus niet zozeer of Mikael beschermd moet worden, aangezien dat zowel in Nederland als in Armenië het geval kan zijn. Hij loopt hier noch daar gevaar. Het gaat enkel om of het handelen van de moeder, zich onwettig lang buiten beeld van de autoriteiten houden, vanwege de leeftijd van Mikael tot een verblijfsvergunning moet leiden.
Tweede reflectie
Uw punt over de veiligheid van Armenië en de juridische plicht om asielzoekers niet naar onveilige landen terug te sturen, is belangrijk. Echter, vanuit een ethisch perspectief moeten we verder kijken dan alleen fysieke veiligheid en juridische procedures.
Het centrale ethische vraagstuk hier is of het handelen van de moeder, wat inderdaad als onwettig kan worden beschouwd, zwaarder weegt dan de morele plicht om het welzijn van het kind, Mikael, te waarborgen. Volgens de categorische imperatief moeten we ons afvragen: willen we dat het een universele wet wordt dat kinderen gestraft worden voor de daden van hun ouders, zelfs als dat betekent dat ze uit hun vertrouwde omgeving worden gehaald?
Hoewel Armenië veilig is, betekent dit niet dat de verhuizing zonder gevolgen zal zijn voor Mikael. De staat heeft ook de morele plicht om het psychologische en emotionele welzijn van een kind te beschermen. Mikael, die zijn hele leven in Nederland heeft doorgebracht, kent Armenië niet. De impact van een gedwongen verhuizing op zijn leeftijd kan significant en schadelijk zijn.
Het is ook belangrijk te overwegen of de strikte naleving van de regels in overeenstemming is met fundamentele principes van rechtvaardigheid. Rechtsgelijkheid betekent niet dat er geen ruimte is voor compassie en menselijke overwegingen. In gevallen waar strikte regels leiden tot onrechtvaardige resultaten, moet er ruimte zijn om uitzonderingen te maken.
In conclusie, hoewel Armenië veilig is en het handelen van de moeder onwettig was, moet de staat haar morele plicht jegens Mikael overwegen. De categorische imperatief vraagt ons om te handelen met respect voor de waardigheid en rechten van het kind, wat hier kan betekenen dat een uitzondering op de strikte regels gerechtvaardigd is.
Klik hier voor meer uitleg over de totstandkoming van dit artikel.
